Vanzelfsprekend en duurzaam werk maken van seksuele diversiteit vraagt om goed plannen maken. In de praktijk beginnen de meeste scholen bij iets in de les. Dat is vrij logisch omdat bij vakdidactiek de grootste interesse voor docenten ligt. Deze rubriek wil daarbij inspireren en verder brengen.
Het maakt niet uit wie er begint en bij welk vak. Wel is het belangrijk dat je uiteindelijk als team uitwisselt wie wat heeft gedaan. De start kan prima incidenteel verlopen – uiteindelijk wil je toe naar structurele aandacht.
In het vo is het soms de leraar biologie of maatschappijleer die er aandacht aan geeft.
In het mbo wordt het soms door de docent burgerschap en loopbaanbegeleiding een plek gegeven of is het onderdeel van een project over diversiteit.
Vanuit het po is nog weinig bekend hoe leerkrachten invulling geven aan de kerndoelen.
Vanuit vakinhoud. Logisch is dat de eerste interesse voor het onderwerp meestal opkomt vanuit de vakinhoud.
Vanuit vorming. Andere leerkrachten willen er graag aandacht aan geven omdat ze het belangrijk vinden voor de maatschappelijke vorming van hun leerlingen.
Belangrijk is dat het open gesprek over een maatschappelijk gevoelig thema – zoals seksuele diversiteit – érgens in de school begint. Die bespreekbaarheid is één van de belangrijkste doelen van lhbt-organisaties. Voorlichters van deze organisaties verzorgen daarom gastlessen op scholen.
Als het lesgeven incidenteel blijft, heeft dit zijn beperkingen. Want het thema ‘seksuele diversiteit’ heeft diverse aspecten die vakoverschrijdend zijn.
Het vak biologie geeft meestal aanleiding voor seksuele vorming, maar is meestal beperkt tot de cognitieve of technische kant van seksualiteit.
Het vak maatschappijleer geeft vaak aanleiding om grondrechtelijke afspraken te bespreken of maatschappelijke en culturele verschillen, maar hoe jongeren ondanks de verschillen leren om toch met elkaar samen te leven komt daarbij niet vanzelfsprekend aan de orde.
Een gastles geeft impact door het persoonlijke verhaal, maar is in effect afhankelijk van de pedagogische en didactische competenties van de ervaringsdeskundige.
Door de behandeling van het thema over te laten aan het toeval, kan het gebeuren dat slechts één aspect van seksuele diversiteit naar voren komt of dat er per ongeluk heel vaak in een jaar over gesproken wordt en daarna niet meer.
Met intervisie en plannen kun je hierin als team verder komen:
Je werkt toe naar een situatie dat het team regelmatig uitwisselt of er voldoende aandacht wordt gegeven, over welke vakken die aandacht wordt verspreid en welke vorm de educatie heeft. In de planning wordt ook het doel vastgesteld waar de school met de leerlingen heen wil.
Soms voelen docenten zich belemmerd om les te geven over seksuele diversiteit. Daar is wat aan te doen.
Belemmeringen:
Oplossingen:
Op het moment dat docenten een maatschappelijk gevoelig onderwerp – zoals seksuele diversiteit – uitgebreid willen bespreken, kiezen zij eerder voor de dialoog dan voor een lespakket. Maar meestal volgen docenten de methoden die zij al hanteren. Helaas ontbreekt in veel methoden de aandacht voor seksuele diversiteit, of ze is beperkt of optioneel. Uitgevers voeren zelf verschillende redenen aan waarom zij de aandacht voor seksuele diversiteit in de schoolboeken beperkt houden. (Verder lezen: ‘Gewoon doen’)
Zowel in het po als vo geven docenten aan dat ze in het curriculum te weinig tijd hebben om les te geven over maatschappelijk moeilijke onderwerpen. En er zijn zóveel onderwerpen die belangrijk zijn. (Verder lezen: ‘Maatschappelijke thema’s in de klas’, p.52)
Eén van de meest voorkomende hindernissen voor docenten is dat ze opzien tegen heftige emoties in de klas. School & Veiligheid heeft een training & handboek gemaakt, waarmee je leert om gevoelige onderwerpen te bespreken in de klas: ‘Je hebt makkelijk praten’.
Lef krijgen om eraan te beginnen, kun je krijgen door:
Jouw gedachten. Begin met na te denken over je eigen emoties en gedachten over homoseksualiteit, biseksualiteit, transgenders. Door hierop te reflecteren en vervolgens te bepalen of je die gedachten en emoties wel of geen plek geeft in het gesprek met de leerlingen, help je jezelf over een belangrijke drempel heen.
Jouw vaardigheden. Je kunt je op verschillende punten voorbereiden: de beginsituatie van de leerlingen uit je klas – de gesprekstechnieken die je kunt hanteren – enige kennis over het onderwerp. Daarna moet je het gewoon dóen. Dan reflecteren op wat beter kan en samen met collega’s bespreken.
Het thema ‘seksuele diversiteit’ heeft veel aspecten. Bij thematische spreiding denk je na over welke aspecten van het thema bij verschillende vakken aan de orde kunnen komen:
· technisch seksueel en relationeel aspect (denk aan biologie),
· een sociaal aspect (denk aan de mentorles),
· een maatschappelijk aspect (denk aan maatschappijleer),
· een historisch aspect (denk aan geschiedenis),
· een levensbeschouwelijk aspect (denk aan levensbeschouwelijke vorming).
Uiteraard kun je dit het beste met collega’s oppakken. Door spreiding sta je er niet alleen voor.
Lessuggesties per vakgebied staab bij: ‘Zet het op de Agenda’.
Het thema ‘seksuele diversiteit’ heeft veel raakvlakken met andere onderwerpen. Denk aan identiteit, respect voor de ander of genderstereotypen. Door seksuele diversiteit in je lesprogramma met andere thema’s te verbinden, maak je het begrip eenvoudiger. Je kunt dit doen door af en toe een lhbt-voorbeeld te gebruiken of door er dieper op in te gaan.
Welke onderwerpen maken direct deel uit van de leef- en denkwereld van de leerlingen waarmee je`het onderwerp kan verbinden? Daardoor kan het makkelijker zijn om een gevoelig onderwerp te bespreken. Op Twitter geeft Gay&School dagelijks tips hoe de actualiteit kan helpen om seksuele diversiteit in de klas te benoemen.
Lesgeven over seksuele diversiteit kan op verschillende manieren. Er zijn diverse lesmethoden en werkvormen beschikbaar.
Uit onderzoek blijkt dat het gebruik van theater en film het meeste effect heeft op leerlingen. Films en theatervoorstellingen krijgen het voor elkaar om de heteroseksuele kijkers empathie op te wekken voor de lhbt-karakters omdat zij zich met een ander karakter kunnen identificeren. Raadspellen, kennis doorgeven en dialoog zijn iets minder kansrijk, aldus dit onderzoek.
· Zie onze verzamelde theatervoorstellingen
· Zie onze filmlijst
Als het gaat om maatschappelijk gevoelige onderwerpen, maken veel docenten gebruik van de ‘dialoogmethode’ (het socratisch gesprek). Alleen wanneer positieve geluiden over seksuele diversiteit centraal staan, kan een dialoog leiden tot een respectvolle houding ten opzichte van verschillen. Anders kan luisteren naar negatieve meningen de acceptatie juist verminderen.
· Zie onder meer onze lijst met gastlessen.
· Ook bij theatervoorstellingen worden vaak workshops met gesprekken aangeboden.
Het is raadzaam bij de voorbereiding van een les al te bedenken hoe de doelstellingen van deze les kunnen passen in een groter geheel. Je kunt niet alles met één les bereiken. Voor iedere les is het de vraag hoe deze bijdraagt aan de eindtermen die je voor de leerlingen wil bereiken met betrekking tot het kerndoel voor seksuele diversiteit. Stichting Leerplanontwikkeling heeft een handreiking geschreven waarin ze de eindtermen van de kerndoelen heeft afgeleid. Met deze handreiking (‘Gewoon doen’) kun je als lerarenteam aan de slag om te bepalen hoe je in verschillende leerjaren, vakken en lessen naar die eindtermen toewerkt.
Op het schoolplein, in de gangen, in de kantine en in de klas gebeurt van alles rond seksuele diversiteit. Dat is niet vreemd. Leerlingen zitten in een fase waarin seksualiteit voor hen een continu thema is. Ook wat afwijkt van een standaard of norm triggert leerlingen voortdurend. Zo komt het dat homoschelden aan de orde van de dag is en homopesten veel voorkomt. Toch weten collega’s vaak niet van elkaar hoe ze op opmerkingen van leerlingen reageren of hoe ze het onderwerp in de klas behandelen.
Omdat het onderwerp veel kanten heeft, is het in de praktijk vaak haalbaar om met slechts één of enkele aspecten te beginnen. Zolang je als team maar de intentie hebt om er verder in te leren en ermee verder te komen. De meeste leraren vinden het ook leuk en nuttig om met elkaar over het onderwerp van gedachten te wisselen. Gebruik deze intervisie ook om reacties van leerlingen te analyseren en de reactie van jezelf als leraar te bespreken. Daardoor heb je de volgende keer nog meer in huis om je leerlingen tijdens het gesprek leerervaringen te bieden. Om een teamgesprek hierover op gang te brengen, zijn de zogenaamde dilemmafilmpjes ontwikkeld (Dilemma’s in beeld). Aan de hand van een keuze uit 12 verschillende filmpjes kunnen collega’s met elkaar in gesprek gaan over een dilemma. Uiteraard zijn ook andere methoden denkbaar. Wat belangrijk is, is om de intervisie regelmatig te laten terugkomen (zie ook: ‘Als team aan de slag’).
Met collega’s erover spreken, kan ook leiden tot een meer planmatige aanpak voor de lessen. Door met elkaar een doorlopende leerlijn op te stellen, kunnen allerlei zaken verduurzaamd worden: de spreiding van bespreekbaarheid over vakken en leerjaren, de verbinding met andere thema’s, de aansluiting bij de sociaal-emotionele en seksuele ontwikkeling van de leerlingen, de eindtermen waaraan een leerlijn hierop moet voldoen en de inzet van de leraren zelf. Bovendien kan de intervisie daardoor regelmatig terugkomen.
Stichting School & Veiligheid
Zwarte Woud 2
3524 SJ Utrecht
030 - 285 65 31
info@schoolenveiligheid.nl
Webredactie Gay&School:
gayandschool@schoolenveiligheid.nl
