Gender- en seksuele diversiteit opnemen in je les

VO

Gendi-tips

  • 1. Onderzoek eerst wat jouw leerlingen willen weten en leren

    Voor dat onderzoek kun je eerst een lesuur uittrekken, dan krijg je al een aardig beeld van je groep. In dat uur kun je proberen erachter te komen wat het vertrekpunt van je leerlingen is, en wat er mogelijk leeft in de school, bijvoorbeeld middels een (anonieme) vragendoos. Daarnaast kun je ook te rade gaan bij de mentor of mentoren van vorige jaren; hebben zij aandacht aan het thema besteed? Zo ja, hoe ging dat en wat kun jij ervan leren?

    Je kunt ook regelmatig onderzoeken hoe leerlingen op je school staan tegenover gender- en seksuele diversiteit en wat ze willen leren. Is er een GSAEen GSA (Gender & Sexuality Alliance) is een groep studenten die regelmatig samen komen en activiteiten (willen) organiseren om acceptatie van lhbt-studenten te bevorderen. , voer dan met deze groep leerlingen bijvoorbeeld regelmatig een spiegelgesprek. Gebruik daarvoor de tool Het Spiegelgesprek van School & Veiligheid.Heb je een leerling in de klas van wie je weet dat deze lhbti+ is? Informeer eerst óf en hóe deze een les hierover wil ervaren. Forceer niets, er zijn meerdere manieren om bij alle leerlingen aandacht te geven aan deze onderwerpen. Ook als een leerling bijvoorbeeld niet voor diens genderidentiteit of seksuele oriëntatie uit wil komen, is dat oké.

    In goed onderbouwde lesmethodes zit vaak een element waardoor je tegemoetkomt aan de wensen van je leerlingen. De module Lang Leve de Liefde is bijvoorbeeld opgebouwd op basis van vragen en behoeften van leerlingen en docenten.

  • 2. Bereid je voor op de les, met oog voor je eigen vaardigheden en ervaring

    Als de sfeer in de klas veilig is, kun je als docent met de juiste methode al heel goed aan de slag. De voorbereiding is belangrijk, zodat je kunt anticiperen op eventuele lastige vragen, en alvast na kunt denken over wat je zelf wel en niet wilt delen.

    • Zoek concrete handvatten voor het voorbereiden op de les. Bijvoorbeeld bij onze Lesmaterialen en Kennis & inspiratie. Of kijk op www.seksuelevorming.nl en www.lesgevenindeliefde.nl om een specifieke vormingsles te geven.
    • Bedenk van tevoren hoe je concreet om kunt gaan met heftige reacties.
    • Houd de voorlichting informatief en maak het niet te bijzonder.
    • Leg uit dat iedereen gelijk is en gelijk wordt behandeld.
    • Zorg voor een leeslijst van boeken met thema’s rond seksualiteit en seksuele diversiteit.
    • Houd elke les relatief kort.
    • Kies bewust voor het al dan niet uitnodigen van een lhbti+-voorlichter voor een gastles, in aanvulling op je eigen les. Zie hiervoor ook tip 10.
    • Wees als leerkracht altijd aanwezig bij een gastles.
    • Bepaal het startpunt (gezien verschillen in culturele achtergrond, leeftijd en onderwijsniveau).
    • Stel de doelen niet te hoog.
    • Vergelijk de mening van leerlingen over homoseksualiteit met hun mening over andere relaties of andere vormen van discriminatie.
    • Zorg voor herkenning; laat leerlingen eventueel eigen ervaringen vertellen.
    • Werk in kleine groepen.
    • Laat de leerlingen anoniem hun vragen stellen.
    • Houd het licht, maak het niet te zwaar. Bijvoorbeeld door het gebruik van humor.
    • Gebruik een variatie van erkende typen werkvormen, zoals interactief kennis verwerven, discussie, groepswerk, onderzoek, oefeningen, rollenspel.
    • Gebruik steeds opnieuw de actualiteit, daardoor gaan leerlingen het onderwerp als vanzelfsprekend ervaren.
    • Integreer de onderwerpen van gender- en seksuele diversiteit binnen een leerlijn van bredere thema’s als vriendschap, relaties, seksualiteit, discriminatie, rechten en eigen keuzes maken.
  • 3. Bouw de les op, zodat deze aansluit bij de ontwikkeling en kennis van leerlingen

    Wanneer je weet hoe je leerlingen zich verhouden tot gender- en seksuele diversiteit (zie tip 1), kun je beter werken aan een opbouw. Dat hangt onder meer samen met het schooltype, het vak dat je geeft en jullie curriculum. Maar ook met de veiligheid in de klas en op school; dat is een belangrijke voorwaarde voor het besteden van aandacht aan gender- en seksuele diversiteit in je les.

    Heb je het idee dat jouw klas of school er nog niet veilig genoeg voor is? Dan kun je het beste beginnen met lessen waar diversiteit in geïntegreerd is. Of met lessen over relationele en seksuele vorming. Bij Lesmaterialen en Kennis & inspiratie vind je tips, tools en erkende interventies die je hiervoor kunt gebruiken.

  • 4. Geef les over hoe je omgaat met sociale vaardigheden en ontdekkingen over je identiteit

    Kennis kan belangrijk zijn, maar les over je sociale vaardigheden en identiteitsontwikkeling kan ondersteunend werken. Zo willen lhbti+-leerlingen op havo- en vwo-niveau vaker informatie over wat er mogelijk is met betrekking tot hun gender- en seksuele identiteit. Zij gaven bijvoorbeeld de volgende vragen om te bespreken:

    • Hoe ga je ermee om als je je anders voelt? Omdat je wel of niet gelovig bent, kort of lang haar hebt, of al dan niet vegetariër bent? Omdat je niet van voetballen houdt of een andere etnische achtergrond hebt?
    • Wat moet je doen wanneer iemand daarover vervelende opmerkingen maakt?
    • Wat kun je doen wanneer je merkt dat iemand er moeite mee heeft dat diegene anders is?
    • Wat zijn de gevolgen ervan wanneer je er niet goed mee omgaat?
  • 5. Richt je vooral op het bevorderen van empathie.

    Een les die gericht is op het bevorderen van empathie werkt beter dan één die gaat over kennis of het bijsturen van (negatieve) meningen. Denk bijvoorbeeld aan het vertellen van een persoonlijk verhaal, het tonen van een video of filmfragment, of het bekijken van een theatervoorstelling. Voorwaarde is dan wel dat deze uitnodigen tot het delen van verhalen en ervaringen. Nog beter werkt het wanneer leerlingen zich in dat verhaal kunnen identificeren met één van de andere karakters die bevriend zijn met de lhbti+-persoon. Daarvan kan de leerling leren dat je respectvol met een lhbti+-persoon kunt omgaan of zelfs bevriend kan zijn (en hoe).

    Zie voor verdere suggesties tip 9 en 10.

  • 6. Bereid je voor op de dialoog die tijdens de les kan plaatsvinden.

    Voorbereiding is het halve werk. Bedenk daarom vooraf antwoorden op vragen als:

    • Wat zouden deze onderwerpen bij déze leerlingen oproepen?
    • Hoe is de groepsdynamiek van deze klas wat betreft gevoelige onderwerpen?
    • Hoe zien deze leerlingen mij met betrekking tot deze onderwerpen?
    • Wat heb ik zelf nog extra nodig?
    • Bedenk welk type gesprek je wilt voeren en welke rol(len) je hierbij wilt innemen. Denk je aan een les waarin stellingen of een debat centraal staan? Vraag je dan sterk af of dat bijdraagt aan je doel, of dat het juist meer negativiteit of verdeeldheid kan brengen. Juist voor dergelijke discussies kan het werken met stellingen riskant zijn. Je zet een norm en weet van tevoren niet welke kant de discussie op gaat. Als deze de ‘verkeerde’ kant opgaat, kan het lastig zijn om dit bij te sturen, waardoor je verder van huis kan raken. Ook hier geldt dat het werken met een effectieve methode heel belangrijk is.
  • 7. Bevorder je impact met een doorlopende leerlijn

    Eén les is al goed. Maar veel meer effect heeft een doorlopende leerlijn, zeker wanneer het onderwerp bij verschillende vakken en in verschillende jaren terug komt. Bovendien hangen de onderwerpen samen met de complexiteit van waarden en normen, waar een leerling tijdens de schoolcarrière mee te maken krijgt.

    Verschillende vakken geven aanknopingspunten voor een les over gender- en seksuele diversiteit. Bij maatschappijleer zijn dat bijvoorbeeld grondrechtelijke afspraken en maatschappelijke en culturele verschillen. Bij biologie is het diversiteit in relaties en (mocht de sfeer in de klas daar aan toe zijn) seks. Bij levensbeschouwelijke vorming kan worden aangehaakt bij zingeving en de verhouding tussen geloof en respect voor diversiteit. Bij de mentorles past het in het kader van sociale veiligheid in de klas en op school.

  • 8. Ga bewust om met stereotyperende situaties in je lesmethodes

    Haak er eens op in als je in je lesmethode stereotyperende situaties ziet. Voorbeelden van vader en moeder, man-vrouw huwelijken, of mannen die bouwvakker zijn en vrouwen die het huishouden doen. Dit kun je gemakkelijk omzeilen door er variatie in aan te brengen. Vandaag gebruik je een man-vrouw huwelijk in de les als voorbeeld, maar volgende week twee mannen die een kind adopteren.

    Een concrete aanleiding kan een passage zijn in je vaste lesmethode. Veel methodes gaan alleen over het reflecteren op diversiteit en het uitwisselen van meningen. Dat is niet voldoende voor het werken aan een positieve houding (laat staan het bevorderen van pro-sociaal gedrag). Een goede les gaat verder dan bespreekbaarheid en geeft expliciet aandacht aan het nuanceren van man/vrouw-rollen en stereotypen.

  • 9. Gebruik filmpjes of ervaringsverhalen om het gesprek op gang te brengen

    Leerlingen hebben vaak stereotype beelden van homoseksuelen of transgenders. Alles dat afwijkt van het traditionele cisgender en heteroseksuele verwachtingspatroon komt al snel als abnormaal over. Het inzetten van filmpjes kan zorgen voor een verbreding van hun blik. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat studenten zich beter kunnen inleven in de situaties en gevoelens van lhbti+-studenten door persoonlijke coming-out-verhalen (Mooij & Fettelaar, 2012). Door verschillende typen mensen te laten zien, kunnen studenten wennen aan andere beelden. Zulke video’s kunnen een trigger zijn voor een discussie over wat normaal is (volgens wiens norm?) en hoe je omgaat met mensen die niet meteen binnen je verwachtingspatroon vallen.

  • 10. Maak gebruik van een gastles.

    Gastlessen kunnen erg waardevol zijn, bijvoorbeeld als er een ervaringsdeskundige aan het woord is. Zo iemand zorgt voor representatie van lhbti+-personen en vergroot de beeldvorming van leerlingen. Wel is het goed om het niet bij die ene gastles te houden. Werk er naartoe en praat erover na. Bouw er een project omheen, geef voorbereidende lessen, en/of bouw de gastles uit tot een reeks van op elkaar aansluitende gastlessen. Advies is dan ook om als leraar zelf bij de gastles aanwezig te zijn. Zo weet je wat er behandeld is, en kun je er bij situaties waar nodig op terug grijpen.

Meer tips? Lees ook het artikel van Rutgers en SOA Aids NL: Veilig een les geven over gender en seksuele diversiteit

 

Lesmaterialen

Lang Leve de Liefde

vo/mbolespakketseksuele vorming

Lessenserie over liefde en seksualiteit. Seksuele diversiteit komt in alle lessen terug én in een verdiepende lesbrief. Gemaakt door Soa Aids Nederland in samenwerking met o.a. Rutgers.

Boys R Us

bordspelpo/vo

Bordspel voor jongens (10-16 jaar) ontwikkeld door Rutgers om op een speelse en interactieve manier kennis te maken met (homo)seksualiteit en relaties. Inclusief docentenhandleiding.

Can you fix it?

videovo/mbolesmateriaal

Can you fix it? is een online game voor jongeren (12-18 jaar) waarin ze kunnen oefenen in het aangeven van grenzen en wensen op seksueel gebied. Gemaakt door Sense, Rutgers en SoaAids Nederland.

Kennis & inspiratie

Gouden & Zilveren Weken

kalendermomentgroepsvormingpo/vo/mbo

Werken aan groepsdynamiek zorgt voor een veiliger sfeer. De Gouden- en Zilveren Weken zijn hiervoor geschikte momenten. Respect en ruimte voor verschillen – waaronder gender- en seksuele diversiteit – hoort hierbij. Wat kun doen?

Gewoon DOEN

po/vohandreikinglesgeven

Zie je op tegen lesgeven over seksuele diversiteit? Uit angst voor opmerkingen van leerlingen, bezwaren van ouders of gebrek aan ervaring? Deze tips helpen je om het gewoon te doen.

Hoe doen zij het? Rudolf Steiner College

vopraktijkvoorbeeldlhb voorlichting

Bezig zijn met seksuele diversiteit en gender: hoe doen andere scholen dat? In dit filmpje vertellen twee leerkrachten van het Rudolf Steiner College hoe zij dat doen.

Ga naar het Adviespunt van School & Veiligheid

voor advies over lhbti+ en sociale veiligheid op school