‘Jezelf laten zien’ als leraar helpt vaak om een veilige sfeer in de klas te creëren. Maar hoe zit dat op het gebied van seksualiteit? Want juist op het gebied van seksuele diversiteit en gender is die veiligheid zo belangrijk. Hieronder enkele overwegingen en tips.

Tegen pesten

Leerlingen ontwikkelen tijdens hun schooltijd hun seksualiteit en identiteit. Dat gaat gepaard met veel lachen en uitproberen en soms met pesten. Je wilt de klas een veilige haven maken voor deze ontwikkeling, maar hoe sta jij daar zelf dan in? Dit artikel ontstond naar aanleiding van het thema van de Week Tegen Pesten in 2018: ‘Laat je zien’.

Ook veilig als het gaat over seksualiteit

De seksuele ontwikkeling van leerlingen houdt geen halt voor de deur van de school. Leerlingen werken dagelijks samen en komen elkaar dus ook tegen in hun seksuele ontwikkeling. Voor die ontwikkeling moet ruimte zijn. Dat betekent onder meer dat je een klimaat wilt scheppen zonder pesten over seksualiteit, identiteit en gender.

Jezelf als leraar laten zien, verlaagt de drempel voor leerlingen om naar jou te gaan als zich toch een ongemakkelijke/seksuele situatie met pestgedrag of grensoverschrijdend gedrag voordoet. Als leraar hoef je niet meteen op alle vragen het antwoord te weten of te geven. Deze lijn met het hele team neerzetten, werkt het best. Maar soms ben jij toch het eerste of enige aanspreekpunt.

Vijf vragen, vijf tips

Het ligt kwetsbaar: jezelf laten zien op een manier die aangeeft dat je er ook voor de leerlingen bent als ze zich seksueel onveilig voelen. Want seksualiteit raakt iedereen persoonlijk. Daarnaast zijn seksualiteit, gender- en seksuele diversiteit onderwerpen waarover meningen en emoties verschillen. Wat betekent dit alles voor een ‘open houding’? Wij stellen hieronder vijf vragen die je jezelf kunt stellen en kunt bespreken met collega’s.

1. Hoe en wanneer kun jij met leerlingen ervaringen delen over situaties die te maken hebben met seksualiteit? Eigen ervaringen kunnen soms kwetsbaar zijn. Daarom kunnen het ook (geanonimiseerde) ervaringen zijn van familie of vrienden. Vertel ze niet willekeurig, maar zet ze in als leermoment op het moment dat er aanleiding voor is. Dat is bijvoorbeeld bij bepaalde opmerkingen, vragen of verhalen van leerlingen. Ervaringen: laat ze zien.
2. Hoe laat jij zien dat jij je met respect verhoudt tot de andere sekse en ten opzichte van de wensen en grenzen van de ander? Want het voorbeeldgedrag van een leraar heeft veel invloed. Zeker wanneer je als team bepaald gedrag met elkaar afspreekt. Jongeren ontdekken hun sociale mogelijkheden – ook op seksueel gebied – maar gaan hiermee soms over de schreef. Soms is dit gedrag echter een spiegeling van het gedrag van volwassenen; denk aan #metoo, het ongevraagd doorsturen van naaktfoto’s en aan negatieve (pest)opmerkingen over zachtaardige mannen en jongens. Expliciet positief voorbeeldgedrag is belangrijk. Respect: laat het zien.
3. Hoe laat jij aan de leerlingen merken dat het oké is wanneer mannen – dus ook mannelijke collega’s – ‘zachtere’ eigenschappen laten zien? Dit geldt ook wanneer vrouwen meer ‘harde’ eigenschappen laten zien. Heb jij als leraar zelf zorgzame eigenschappen; heb je als lerares stoere kanten? Stoerheid en zachtheid: laat ze zien. Achtergrond

   De reden om je als leraar bewust positief te uiten over gedrag dat niet verwacht wordt bij een bepaald geslacht (= niet genderconform gedrag) is dat juist dít gedrag vaak aanleiding lijkt tot pesten. In een periode dat leerlingen hun identiteit proberen te ontdekken, vallen ze elkaar vaak hard aan op dit soort 'afwijkend gedrag'. Zodat de onzekere minderheid al snel het onderspit delft.
   
   Veel deskundigen menen dat achter dit pestgedrag het onbewuste oordeel zit dat de vrouw een trapje lager staat dan de man. En waarom zou je je als man dan vrouwelijk willen gedragen; het gedrag van de 'mindere' nabootsen? Dat is niet alleen onbegrijpelijk, het brengt ook de status van 'de man' in gevaar. De vrouw die zich mannelijk gedraagt is bijna even bedreigend. Omdat homoseksualiteit vaak gekoppeld wordt aan vrouwelijke eigenschappen, is dit tevens de (onbewuste) reden dat sommige jongens zoveel moeite hebben met homoseksualiteit.
   
   Dit onbewuste beeld - dat de vrouw eigenlijk de mindere is van de man - wordt ook gezien als een van de oorzaken dat nog steeds veel meisjes te maken krijgen met van seksuele dwang.

4. Hoe draag je als team onderlinge openheid uit? Vraag je weleens uit betrokkenheid naar de date van je collega? Is er binnen het team genoeg vertrouwen om dat te kunnen vragen? Onderling verschil in openheid mag er zijn, zolang een onveilige sfeer niet de reden is dat sommige collega’s weinig over zichzelf vertellen. Positieve openheid binnen het team wordt door leerlingen opgemerkt. Integere openheid naar collega’s: laat maar zien.
5. Laat je als vertrouwenspersoon zien op dit thema. Je kunt ieder jaar bij de voorlichting in de klassen vertellen dat je ook beschikbaar bent voor vragen over seksualiteit en diversiteit. Wijs ook collega’s hier nog eens op. Want je bent goed op de hoogte van de organisaties om leerlingen met vragen over seksualiteit en diversiteit naar te verwijzen. Het is te zien: een veilige spreekkamer waarin met bijvoorbeeld posters zichtbaar is dat ook vragen over seksualiteit en diversiteit welkom zijn.

LEES VERDER:

• Lees meer over de visie van School & Veiligheid over seksuele integriteit in het onderwijs.
• De Week Tegen Pesten kan een moment zijn om in de klas aandacht te hebben voor seksuele diversiteit. Meer kalendermomenten vind je op de gratis Aan de slag kalender voor het basisonderwijs. Voor vo en mbo vind je tips op de pagina Kalenderhaakjes.
• Lees verder over de jaarlijkse Week Tegen Pesten